Ο ποιητής Κωστής Παλαμάς μέσα από τους στίχους του «Ω κορωνίδα των επιστημών/ θαυματουργή Χημεία/ που μέσα από τα σκύβαλα/ στολίδια βγάζεις και πετράδια», εκφράζοντας το θαυμασμό του, δίνει και ένα σαφή ορισμό του μεγαλείου αυτής της επιστήμης. Πράγματι, η Χημεία είναι θαυματουργή, γιατί η ίδια ως επιστήμη έδωσε εξηγήσεις σε πολλά ανεξήγητα φαινόμενα του φυσικού κόσμου και γιατί συνεργάζεται και στηρίζει άλλες θετικές επιστήμες, όπως η Ιατρική, η Βιολογία και η Φυσική, για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων του σύγχρονου κόσμου.
Η Χημεία είναι η επιστήμη που μελετά τη δομή, τις ιδιότητες και τις μεταβολές της ύλης, συνθέτει νέα υλικά, έχει καθοριστικό ρόλο στον έλεγχο και στην ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής, ασχολείται με την ποιότητα και την προστασία του Περιβάλλοντος, καθώς και με την επάρκεια και την ποιότητα βασικών αγαθών τα οποία διευκολύνουν την καθημερινότητα και βελτιώνουν τις συνθήκες διαβίωσης.
Όλοι οι οργανισμοί και ο ανθρώπινος οργανισμός είναι ένα θαυμαστό χημικό εργαστήριο! Η φύση ολόκληρη βρίσκεται σε μια αδιάκοπη αλληλουχία χημικών αντιδράσεων! Όλες οι φυσιολογικές και νοητικές μας λειτουργίες, όπως η ανάπτυξη, η αναπνοή, η πέψη, αλλά και η έκφραση των συναισθημάτων μας δεν είναι παρά μια σειρά από χημικές αντιδράσεις! Τα φυτά αποτελούν το τελειότερο φυσικό εργαστήριο, γιατί με το νερό και το διοξείδιο του άνθρακα που είναι ανόργανες ενώσεις, με τη βοήθεια του ήλιου παράγουν τη γλυκόζη, που είναι το βασικότερο οργανικό μόριο.
Ας παρακολουθήσουμε, λοιπόν, με μια ενδεικτική αναφορά πώς η Χημεία εμπλέκεται στην καθημερινή μας ζωή όσο ίσως καμία άλλη από τις θετικές επιστήμες, έχοντας ως στόχο την εξυπηρέτηση των αναγκών του ανθρώπου και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής:
· Τα υλικά που χρησιμοποιούμε για τις καθημερινές μας ανάγκες, όπως μέταλλα, γυαλί, χαρτί, πλαστικές και κεραμευτικές ύλες, υφάσματα και χιλιάδες συναφή προϊόντα είναι «δώρα» της Χημείας προς τον άνθρωπο και τις ανάγκες του πολιτισμού του.
· Τα οικοδομικά υλικά από τον απλό ασβέστη και το τσιμέντο έως τα σύνθετα σύγχρονα υλικά που βελτιώνουν τις κατασκευές με τις μονωτικές τους ιδιότητες, τα χρώματα που προστατεύουν και βελτιώνουν την αισθητική των χώρων, τα απορρυπαντικά και τα διάφορα άλλα καθαριστικά προϊόντα που μας ακολουθούν σε όλες μας τις δραστηριότητες, τα λιπάσματα που έδωσαν άλλες διαστάσεις στην αγροτική παραγωγή, είναι, επίσης, δημιουργήματα της Χημείας.
· Τα καύσιμα, όπως η βενζίνη και το πετρέλαιο, είναι προϊόντα της φυσικής και χημικής επεξεργασίας του αργού πετρελαίου το οποίο παράγεται σε ένα άλλο χημικό εργαστήριο που βρίσκεται στα έγκατα της γης και του οποίου τη λειτουργία φροντίζει η ίδια η φύση με τους δικούς της νόμους. Αν για λίγο σκεφτούμε τη ζωή μας χωρίς τα καύσιμα, τότε θα κατανοήσουμε και το μέγεθος αυτής της προσφοράς στον άνθρωπο!
· Ένας από τους σημαντικότερους τομείς της Χημείας ο οποίος στηρίζει την ιατρική επιστήμη, είναι ο τομέας της φαρμακευτικής Χημείας. Τα φάρμακα από την απλή ασπιρίνη και την πενικιλίνη έως τα χιλιάδες άλλα σύνθετα παρασκευάσματα στα οποία προσβλέπει με αγωνία η ανθρωπότητα είναι, επίσης, επιτεύγματα της χημικής επιστήμης.
· Ο τομέας των τροφίμων που σήμερα γνωρίζει αλματώδη ανάπτυξη, οφείλει την πρόοδό του αυτή στην επιστήμη της Χημείας. Η Χημεία των τροφίμων αποτελεί έναν ολόκληρο κλάδο αυτής της επιστήμης που ασχολείται με την παραγωγή, την επεξεργασία και τη συντήρηση των τροφίμων και προσφέρει πολλές εναλλακτικές λύσεις στον άνθρωπο να μπορεί να προστατεύει τα τρόφιμα από τις αλλοιώσεις, αλλά και να βελτιώνει τα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά.
Η επιστήμη της Χημείας είναι ένα εργαλείο στα χέρια του ανθρώπου ο οποίος καλείται να το αξιοποιήσει προς όφελος της ανθρωπότητας. Τα μεγάλα οικολογικά προβλήματα, όπως η καταστροφή της στιβάδας του όζοντος, το φαινόμενο του θερμοκηπίου και η ρύπανση του Περιβάλλοντος γενικότερα που είναι αποτελέσματα της αλόγιστης χρήσης των χημικών ουσιών και του σύγχρονου τρόπου διαβίωσης, δεν αφορούν την επιστήμη, αλλά τον άνθρωπο που είτε από άγνοια είτε από συμφέρον κάνει κακή χρήση των επιτευγμάτων της Χημείας. Ο Μαξ Βέμπερ, ο διαπρεπής κοινωνιολόγος και συγγραφέας του περασμένου αιώνα, έγραφε: «Ο σύγχρονος άνθρωπος ξέρει πολύ λιγότερα πράγματα για τα εργαλεία που χρησιμοποιεί, απ’ όσα ήξερε ο πρωτόγονος άνθρωπος για τα δικά του». Πράγματι, πολλά από τα σύγχρονα παγκόσμια προβλήματα προέκυψαν, γιατί ο άνθρωπος δεν προέβλεψε σωστά τις συνέπειες από τη χρήση των εργαλείων που είχε στα χέρια του.
Στις ημέρες μας πληθαίνουν οι φωνές των επιστημόνων που ζητούν επαγρύπνηση και λήψη μέτρων για τη σωτηρία του πλανήτη. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια παγκόσμια προσπάθεια να περιοριστούν οι εκπομπές ρύπων και να υπάρξει καταγραφή και περιορισμός των ουσιών και των προϊόντων που είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο και για τη φύση. Στο σημείο αυτό θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί η Πράσινη Χημεία η οποία αποτελεί νέα φιλοσοφία και πρακτική για την επιστήμη της Χημείας και την αειφόρο ανάπτυξη. Η Πράσινη Χημεία υπηρετεί τους ίδιους σκοπούς, όπως η παραδοσιακή χημεία, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στις μεθόδους και στις εφαρμογές, οι οποίες θα συντελέσουν στην παραγωγή ασφαλέστερων προϊόντων και μη επικίνδυνων για το περιβάλλον και τα οικοσυστήματά του.
Προφανώς, η Χημεία ως επιστήμη έχει απεριόριστες δυνατότητες και δεν εξαντλείται. Λύνει προβλήματα, ανοίγει δρόμους και προσφέρει νέες προοπτικές στην ανάπτυξη στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας και της βιωσιμότητας με απόλυτο σεβασμό στην περιβαλλοντική ισορροπία και τους αέναους φυσικούς νόμους.
Η 11η Μαρτίου καθιερώθηκε ως Πανελλήνια Ημέρα Χημείας από το 1995 ακριβώς για αυτό το λόγο: να αναδειχθούν τα επιτεύγματα και η συνεισφορά της επιστήμης της Χημείας στην ανθρωπότητα, αλλά και νααναγνωριστεί ο ρόλος της στην επίλυση οξύτατων κοινωνικών προβλημάτων με οικουμενικές διαστάσεις. Η απομόνωση της Χημείας και ο παραγκωνισμός της είναι ζήτημα εθνικής σημασίας σε επίπεδο οικονομικής, βιομηχανικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Η πλημμελής γνώση και η άγνοια οδηγούν σε προβλήματα που σχετίζονται άμεσα με την υγεία, το περιβάλλον και την προστασία του, την ποιότητα των τροφίμων και των καταναλωτικών αγαθών, τη σχετική επιστημονική έρευνα και την ενημέρωση των πολιτών. Σε περίοδο πρωτόγνωρης οικονομικής ύφεσης, παρακμής της περιβαλλοντικής συνείδησης, αλλαγής του παραγωγικού μοντέλου και παγκοσμιοποίησης των καταναλωτικών αγαθών, η Χημεία καλείται να συνεισφέρει στην προώθηση της επιστημονικής σκέψης, στην υγιή επιχειρηματικότητα, στην πληροφόρηση των πολιτών του 21ου αιώνα και στην προστασία του περιβάλλοντος.
Η θέση της επιστήμης της Χημείας είναι δίπλα στον άνθρωπο για τον άνθρωπο. Η γνώση της αποτελεί εφόδιο ζωής και μοχλό ανάπτυξης και προς την κατεύθυνση αυτή στοχεύει η Πανελλήνια Ημέρα Χημείας γιατί, εν κατακλείδι: η Χημεία είναι η ζωή και το μέλλον μας!
Για τη Δ.Ε
Ο Πρόεδρος Η Γ. Γραμματέας
Αριστοτέλης Κανλής Χαρίκλεια Κούρτη
